Histamina i jej funkcje.
Histamina to organiczny związek azotowy, który odgrywa kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych w organizmie.
Jest naturalnie występującym aminą, produkowanym przez dekarboksylację aminokwasu histydyny, co zachodzi głównie w komórkach tucznych i bazofilach.

Stworzone przy pomocy AI
Oto główne funkcje histaminy:
Reakcje alergiczne: Histamina jest najbardziej znana ze swojej roli w odpowiedziach alergicznych. Gdy jesteśmy narażeni na alergen, komórki tuczne uwalniają histaminę, co prowadzi do typowych objawów alergii, takich jak kichanie, swędzenie, zaczerwienienie skóry i obrzęk.
Rola w układzie odpornościowym: Histamina moduluje także odpowiedź immunologiczną, uczestnicząc w procesach zapalnych. Ułatwia rekrutację innych komórek odpornościowych na miejsce zapalenia poprzez zwiększanie przepuszczalności naczyń krwionośnych.
Regulacja wydzielania kwasu żołądkowego: Histamina stymuluje parietalne komórki żołądka do wydzielania kwasu solnego, co jest istotne dla procesu trawienia.
Funkcje neurologiczne: W mózgu histamina działa jako neurotransmiter, uczestnicząc w regulacji cyklu snu i czuwania, apetytu oraz pamięci.
Reakcje zapalne i gojenie: Histamina przyspiesza również procesy gojenia, uczestnicząc w odpowiedziach tkankowych na uszkodzenia.
Podsumowując, histamina ma szerokie spektrum działania, od modulacji odpowiedzi immunologicznych po regulację funkcji fizjologicznych i neurologicznych. Warto również zauważyć, że nadmierna aktywność histaminy może prowadzić do stanów patologicznych, dlatego należy zawsze szukać przyczyn dolegliwości.
Geny związane z histaminą i jej metabolizmem.
Metabolizm Histaminy
Histamina po uwalnianiu do organizmu musi być efektywnie metabolizowana, aby zapobiec nadmiernym reakcjom. Metabolizm ten odbywa się głównie na dwa sposoby:
Droga enzymu diamino oksydazy (DAO): DAO jest głównym enzymem odpowiedzialnym za rozkład histaminy w przewodzie pokarmowym. Jest to kluczowe dla zapobiegania nadmiernemu nagromadzeniu histaminy pochodzącej z pokarmów bogatych w ten amin. Niedobór DAO lub jego niska aktywność, co może mieć podłoże genetyczne, jest związana z większą wrażliwością na histaminę i objawami nietolerancji histaminy.
Droga enzymu histaminy N-metylotransferazy (HNMT): HNMT jest drugim ważnym enzymem, który metabolizuje histaminę wewnątrz komórek, głównie w wątrobie, nerkach, i innych tkankach. Mutacje w genie HNMT mogą zmniejszać aktywność tego enzymu, prowadząc do zwiększonego poziomu histaminy.
Genetyczne Aspekty Metabolizmu Histaminy
Geny odpowiedzialne za kodowanie DAO i HNMT mogą zawierać mutacje, które zmniejszają ich ekspresję lub aktywność enzymatyczną. Badania genetyczne mogą identyfikować takie warianty, co pomaga w zrozumieniu indywidualnych różnic w tolerancji na histaminę i reakcjach alergicznych.
DAO (AOC1): Mutacje w tym genie mogą prowadzić do zmniejszonej aktywności DAO, co jest związane z objawami, takimi jak bóle głowy, skurcze jelit, wysypki skórne i astma.
HNMT: Mutacje redukujące aktywność HNMT mogą skutkować wyższym poziomem histaminy systemowej, co wpływa na funkcjonowanie centralnego układu nerwowego i może nasilać objawy alergiczne.
Gen NAT2 (N-acetyltransferaza 2): NAT2 jest odpowiedzialny za acetylację, proces, który również wpływa na metabolizm histaminy. Zróżnicowanie w aktywności tego enzymu, spowodowane polimorfizmami genetycznymi, może prowadzić do różnic w szybkości metabolizowania leków oraz histaminy. Osoby z wolniejszym metabolizmem NAT2 mogą doświadczać większych problemów z histaminą i bardziej nasilonych reakcji pseudoalergicznych.
MAO B (Monoaminooksydaza B): MAO B bierze udział w metabolizmie wielu neurotransmiterów, w tym również w rozkładzie amin biogennych takich jak histamina. Choć jego główna rola to deaminacja neurotransmiterów takich jak dopamina, jego wpływ na histaminę może mieć znaczenie w kontekście reakcji stresowych. Podczas stresu, zmiany w aktywności MAO B mogą wpływać na poziom histaminy, co może nasilać reakcje pseudoalergiczne oraz problemy z regulacją nastroju i reakcjami emocjonalnymi.

Wpływ Estrogenów na Metabolizm Histaminy
Estrogeny mogą wpływać na aktywność DAO i HNMT, zmniejszając ich efektywność w rozkładzie histaminy. Wzrost poziomu estrogenów, który obserwuje się np. w okresie przedmiesiączkowym, może zatem przyczyniać się do zwiększonego poziomu histaminy i intensyfikacji objawów związanych z nadmiarem tej aminy.
Związki te podkreślają, jak ważne jest zrozumienie indywidualnych różnic genetycznych w kontekście reakcji na histaminę i jak różnorodne mogą być przyczyny problemów związanych z histaminą i jej metabolizmem. Warto więc podkreślić, jak polimorfizmy w tych genach mogą wpływać na skuteczność procesów detoksykacyjnych w organizmie i jak mogą one być modulowane przez czynniki takie jak poziom hormonów, w tym estrogenów.
Związek histaminy z cyklem miesiączkowym, jej wpływ na dolegliwości oraz czasowe zwiększenie poziomu histaminy przed miesiączką.
Histamina a Cykl Miesiączkowy
Cykl miesiączkowy wpływa na poziom wielu hormonów, w tym estrogenów, które mogą modulować aktywność komórek tucznych oraz same poziomy histaminy. Estrogeny zwiększają uwalnianie histaminy z komórek tucznych, co może prowadzić do wzrostu jej poziomu w organizmie, zwłaszcza w drugiej fazie cyklu (faza lutealna), gdy poziom estrogenów jest wysoki.
Dolegliwości Związane z Histaminą
Podwyższone poziomy histaminy mogą przyczyniać się do różnorodnych dolegliwości, które często nasilają się tuż przed miesiączką:
Objawy alergiczne takie jak swędzenie skóry, wysypki, katar sienny, a nawet astma.
Problemy trawienne takie jak biegunki czy bóle brzucha.
Objawy neurologiczne jak migreny, bóle głowy, uczucie zmęczenia oraz zaburzenia snu.
Dolegliwości emocjonalne takie jak wahania nastroju, które mogą być również powiązane z wpływem histaminy na system nerwowy.

Dlaczego Przed Miesiączką?
Zwiększenie poziomu histaminy przed miesiączką jest częściowo wynikiem wysokiego poziomu estrogenów, które stymulują komórki tuczne do uwalniania większej ilości histaminy. Dodatkowo, spadek poziomu progesteronu w tej fazie może ograniczać naturalną zdolność organizmu do przeciwdziałania stanom zapalnym, co nasila objawy związane z histaminą.
Wpływ na Objawy PMS
Objawy PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) takie jak wrażliwość piersi, wzdęcia i zmiany nastroju mogą być nasilane przez wzrost poziomu histaminy, który wpływa na różne układy organizmu, podnosząc ogólny stan zapalny i wpływając na nerwy oraz mięśnie.

Ten związek pomiędzy histaminą a cyklem miesiączkowym może wyjaśniać, dlaczego niektóre kobiety doświadczają znacznego pogorszenia stanu zdrowia i samopoczucia w okresie przedmiesiączkowym.
Kluczowy jest właściwy stosunek pomiędzy progesteronem i estradiolem w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego. Progesteron naturalnie działa przeciwzapalnie i może pomagać w stabilizacji błon komórek tucznych, co ogranicza uwalnianie histaminy. Gdy jednak występuje nieproporcjonalnie wysoki poziom estrogenów w stosunku do progesteronu, czyli tzw. dominacja estrogenów, może dochodzić do nasilenia objawów związanych z nadmiarem histaminy.
Photo by Ashley Byrd on Unsplash
Temat dotyczy również panów, jednak nie doczekał się on bezsprzecznych wyników.
Rola testosteronu w reakcjach histaminowych nie jest tak jednoznaczna i dobrze zbadana jak wpływ estrogenów, ale istnieją pewne dowody wskazujące na możliwe interakcje:
Korelacje poziomów testosteronu: Niektóre badania na zwierzętach i ograniczone dane ludzkie sugerują, że wyższe poziomy testosteronu mogą być skorelowane z mniejszą aktywnością komórek tucznych i mniejszym uwalnianiem histaminy. To sugeruje, że hormonalne tło może wpływać na reakcje alergiczne, ale nadal potrzebne są dalsze badania, aby potwierdzić te wyniki w szerszej populacji ludzkiej.
Wpływ testosteronu na komórki tuczne: Testosteron, jako hormon o działaniu przeciwzapalnym, może wpływać na stabilność komórek tucznych. Istnieją badania wskazujące, że androgeny mogą ograniczać degranulację komórek tucznych, co oznacza, że mogą zmniejszać uwalnianie histaminy i innych mediatorów zapalnych. Jednakże, dane na ten temat są jeszcze niewystarczające, aby w pełni zrozumieć ten mechanizm.
Terapia testosteronem: Stosowanie terapii testosteronem u mężczyzn z niedoborem tego hormonu może potencjalnie wpłynąć na ich reakcje immunologiczne, w tym reakcje alergiczne.

Image by Eduardo from Pixabay
Niektóre badania sugerują, że testosteron może modulować odpowiedź immunologiczną, potencjalnie zmniejszając nasilenie stanów zapalnych i alergicznych. Jednakże, efekty te mogą być bardzo indywidualne i zależne od wielu czynników, w tym od poziomów hormonów przed rozpoczęciem terapii.
Równowaga hormonalna jest kluczowa zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet, a każde zaburzenia mogą wpływać na szereg procesów w organizmie, w tym na funkcjonowanie układu odpornościowego.
Dominacja estrogenów u mężczyzn
Dominacja estrogenów u mężczyzn, czyli stan, w którym poziom estrogenów jest relatywnie wysoki w stosunku do poziomów testosteronu, może rzeczywiście wpływać na układ odpornościowy i przyczyniać się do różnych problemów zdrowotnych:
Zwiększone ryzyko reakcji alergicznych i zapalnych: Estrogeny mogą modulować aktywność komórek tucznych, co może prowadzić do zwiększonego uwalniania histaminy i nasilenia reakcji alergicznych.
Wpływ na degradację histaminy: Jak wspomniałaś, hormony takie jak estrogeny mogą wpływać na działanie enzymów rozkładających histaminę, jak DAO, potencjalnie prowadząc do jej nadmiaru w organizmie.
Rola tkanki tłuszczowej
Tkanka tłuszczowa u mężczyzn również odgrywa rolę w metabolizmie estrogenów. Aromataza, enzym obecny w tkance tłuszczowej, przekształca testosteron w estrogeny. Zwiększona masa tłuszczowa może prowadzić do wyższych poziomów estrogenów, co może sprzyjać stanom zapalnym i innym problemom zdrowotnym.
Testosteron i jego rola
Odpowiednie poziomy testosteronu są ważne dla regulacji wielu funkcji w organizmie mężczyzn, w tym dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Niskie poziomy testosteronu mogą prowadzić do zwiększonej podatności na stany zapalne, osłabionej odpowiedzi immunologicznej oraz innych problemów zdrowotnych, takich jak zmęczenie, spadek libido czy depresja.
Podsumowanie
Zarówno w kontekście mężczyzn, jak i kobiet, kluczowe jest utrzymanie odpowiedniej równowagi hormonalnej dla zachowania zdrowia i prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Monitorowanie i ewentualna korekta poziomów hormonów, w połączeniu z zdrowym stylem życia, może pomóc w unikaniu wielu problemów zdrowotnych.
Diagnostyka związana z histaminą i genami wpływającymi na jej metabolizm.
Diagnostyka parazytologiczna jest istotna, szczególnie w przypadkach, gdy objawy alergiczne są niewyjaśnione lub nietypowe. Zanim wykonamy szereg często drogich badań, warto uwzględnić badania parazytologiczne:
Rozpoznanie infekcji pasożytniczych: Pasożyty mogą być przyczyną wielu objawów, które często mylnie przypisuje się alergiom lub innym schorzeniom. Infekcje takie jak giardioza, lamblioza czy toksokaroza mogą prowadzić do objawów alergicznych, takich jak wysypki skórne, bóle brzucha, a nawet chroniczne zmęczenie i zaburzenia neurologiczne.
Wpływ na układ odpornościowy: Pasożyty wpływają na układ odpornościowy, często prowadząc do chronicznego stanu zapalnego. To z kolei może wpływać na zwiększoną produkcję i uwalnianie histaminy, co nasila objawy alergiczne. Zidentyfikowanie i leczenie infekcji pasożytniczych może znacząco poprawić objawy i jakość życia pacjenta.
Kompleksowa ocena zdrowia: Diagnostyka parazytologiczna pozwala na bardziej kompleksowe podejście do diagnozy i terapii, szczególnie gdy standardowe metody leczenia alergii nie przynoszą oczekiwanych efektów. Właściwe zidentyfikowanie i leczenie infekcji pasożytniczych może wyeliminować przyczynę objawów, zamiast tylko łagodzić ich skutki.
Włączenie diagnostyki parazytologicznej do standardowych procedur w przypadku niewyjaśnionych objawów alergicznych jest ważne dla dokładnego rozpoznania i skutecznego leczenia.
Diagnostyka Poziomu Histaminy
Pomiar poziomu histaminy w osoczu – To podstawowy test, który może pomóc zidentyfikować zwiększony poziom histaminy w organizmie. Może być szczególnie przydatny u osób z objawami nietolerancji histaminy lub chronicznymi stanami zapalnymi.
Test aktywności DAO w surowicy – Ponieważ DAO jest kluczowym enzymem rozkładającym histaminę w przewodzie pokarmowym, pomiar jego aktywności może wskazać na potencjalne problemy z nietolerancją histaminy pochodzącej z diety.
Diagnostyka Genetyczna
Diagnostyka genetyczna może ujawnić mutacje w genach wpływających na metabolizm histaminy, co może być kluczowe dla zrozumienia indywidualnych różnic w reakcjach na histaminę:
Testy na polimorfizmy genów DAO i HNMT – pozwala zidentyfikować mutacje mogące prowadzić do obniżonej aktywności tych enzymów, co zwiększa ryzyko objawów związanych z nadmiarem histaminy.
Analiza genów NAT2 i MAO – polimorfizmy tych genów również mogą wpływać na szybkość metabolizowania histaminy, co ma znaczenie w kontekście reakcji alergicznych i pseudoalergicznych.
Poziom całkowitego IgE może być związany z problemami z histaminą, szczególnie jeśli te problemy wynikają z reakcji alergicznych, ponieważ IgE to przeciwciała odpowiedzialne za inicjowanie reakcji alergicznych. W takich przypadkach, kiedy organizm jest narażony na alergen, przeciwciała IgE aktywują komórki tuczne, które następnie uwalniają histaminę, prowadząc do objawów alergicznych.
Jednakże nie wszystkie problemy związane z histaminą są bezpośrednio powiązane z wysokim poziomem IgE. Wiele osób może doświadczać objawów nadmiaru histaminy bez typowej reakcji alergicznej pośredniczonej przez IgE. Na przykład, osoby z niedoborem enzymu DAO lub z problemami w metabolizmie histaminy mogą mieć normalne poziomy IgE, ale nadal doświadczać symptomów związanych z histaminą z powodu jej nadmiaru w organizmie.

Jeśli chodzi o diagnozę i leczenie, ważne jest odróżnienie czy objawy wynikają z klasycznych alergii (wysokie IgE i reakcja na alergeny) czy z nadmiaru histaminy z innego powodu (np. niedobory enzymatyczne, dominacja estrogenów). W związku z tym, w niektórych przypadkach pomiar poziomu IgE może być przydatny, ale nie zawsze da kompletny obraz sytuacji. Warto w takich sytuacjach przeprowadzić kompleksową ocenę, uwzględniając zarówno testy alergiczne, jak i badania poziomu histaminy oraz aktywności enzymów ją metabolizujących.
Image by fernando zhiminaicela from Pixabay
Połączone Badania
W przypadkach, gdy podejrzewa się związek między histaminą a problemami zdrowotnymi, warto rozważyć połączone badania obejmujące zarówno testy biochemiczne, jak i genetyczne. Pozwoli to na holistyczne podejście do diagnozy i leczenia, uwzględniając zarówno aktualny stan biochemiczny, jak i predyspozycje genetyczne.
Wskazówki Kiedy Wykonać Badania
Przewlekłe objawy alergiczne – które nie reagują na standardowe leczenie antyhistaminowe.
Chroniczne stany zapalne – szczególnie gdy występują wraz z problemami trawiennymi lub po spożyciu określonych pokarmów.
Niejasne objawy neurologiczne – takie jak chroniczne migreny, które mogą być spowodowane nadmiarem histaminy.
Dieta niskohistaminowa polega na unikaniu pokarmów bogatych w histaminę, co może pomóc złagodzić objawy związane z nadmiarem tego związku.
Do produktów wysokohistaminowych należą:
Fermentowane produkty mleczne jak jogurty i kefiry.
Wędzone i przetworzone mięsa.
Ryby, szczególnie te fermentowane lub nieświeże.
Niektóre owoce, np. banany, awokado, truskawki.
Warzywa fermentowane jak kiszona kapusta.
Alkohol, zwłaszcza czerwone wino i piwo.
Suplementacja
Suplementy mogą wspierać enzymy degradujące histaminę i ogólnie wspomagać tolerancję histaminy:
Witamina C – Pomaga w degradacji histaminy i jest naturalnym antyhistaminikiem.
Kwas foliowy (formy aktywne)– Wspiera metabolizm histaminy.
Bromelaina – Enzym z ananasa, który może pomagać w rozkładzie białek i histaminy w przewodzie pokarmowym.
Kwercetyna – Flawonoid działający jak naturalny antyhistaminik, stabilizuje komórki tuczne, zmniejszając uwalnianie histaminy.
Mangan – Kofaktor dla DAO, pomaga poprawić aktywność tego enzymu.
DAO (diaminooksydaza) - w formie suplementu, pomaga w niedoborach tego enzymu.
Zmiany w Stylu Życia
Zarządzanie stresem – Ponieważ stres może zwiększać uwalnianie histaminy i obniżać aktywność DAO, ważne jest stosowanie technik redukcji stresu, takich jak joga, medytacja, czy regularna aktywność fizyczna.
Dostateczne nawodnienie – Pomaga w eliminacji histaminy z organizmu.
Monitorowanie i Dostosowywanie
Dziennik żywieniowy i objawów – Może być przydatny w identyfikacji pokarmów i okoliczności wywołujących objawy. Umożliwia indywidualne dostosowanie diety i terapii.
Regularne kontrole i badania – Warto monitorować skuteczność wprowadzonych zmian, aby odpowiednio dostosować podejście dietetyczne i suplementacyjne.
Podjęcie tak licznych działań może poprawić jakość życia, ale również obchodzić się ze swoim organizmem u osób borykających się z nietolerancją histaminy lub nadmiernym jej poziomem w organizmie.
Kiedy najlepiej udać się po pomoc do specjalisty?
Decyzja o konsultacji ze specjalistą powinna być rozważana w sytuacjach, gdy:
Objawy są chroniczne i uporczywe – jeśli doświadczasz długotrwałych lub powtarzających się objawów, które mogą być związane z nadmiarem histaminy, takich jak problemy trawienne, migreny, wysypki, czy chroniczne zmęczenie, które nie reagują na zmiany w diecie lub stylu życia.
Standardowe leczenie nie przynosi efektów – jeśli objawy nie ustępują lub nasialają się po stosowaniu typowych leków antyhistaminowych lub innych standardowych metod leczenia.
Objawy znacznie wpływają na jakość życia – gdy problemy związane z nadmiarem histaminy zaczynają poważnie wpływać na codzienne funkcjonowanie, np. przeszkadzają w pracy, nauce czy relacjach społecznych.
Niejasne objawy – w przypadkach, gdy objawy są nietypowe lub trudne do zdiagnozowania, a podejrzenie związane z histaminą wymaga potwierdzenia za pomocą specjalistycznych badań.
Specjaliści, do których warto się zgłosić:
Alergolog – może pomóc zdiagnozować alergie i związane z nimi reakcje, w tym testy IgE oraz inne badania alergiczne.
Gastroenterolog – jeżeli dominują problemy trawienne, specjalista ten może zbadać, czy nadmiar histaminy ma związek z twoimi objawami.
Specjalista nutrigenomiki – może zlecić badania genetyczne i doradzić w zakresie diety oraz suplementacji opartej na indywidualnych predyspozycjach genetycznych, które mogą wpływać na metabolizm histaminy.
Taka zmiana może lepiej odzwierciedlać specyfikę podejścia do problemów z histaminą, szczególnie w kontekście indywidualnych różnic w przyswajaniu i metabolizowaniu składników pokarmowych.
Leki wpływające na poziomy histaminy

Trzeba pamiętać, że istnieją leki, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na poziomy histaminy w organizmie. Niektóre z nich mogą zwiększać poziom histaminy poprzez bezpośrednią indukcję uwalniania histaminy z komórek tucznych lub przez wpływ na mechanizmy jej rozkładu. Oto przykłady leków, które mogą wpływać na poziomy histaminy:
Photo by Alexander Grey on Unsplash
Leki zwiotczające mięśnie (np. tubokuraryna) - Niektóre leki stosowane w anestezji mogą powodować uwalnianie histaminy z komórek tucznych, co może prowadzić do reakcji alergicznych.
Niektóre antybiotyki (np. cefalosporyny, polimyksyny) - Niektóre klasy antybiotyków mogą indukować uwalnianie histaminy, szczególnie przy wstrzyknięciach dożylnych.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. morfina, kodeina) - Te opioidy mogą wywołać uwalnianie histaminy, co może prowadzić do objawów takich jak świąd, wysypki, a nawet spadek ciśnienia krwi.
Leki przeciwhistaminowe (np. niektóre leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji) - Ironia, ale te leki mogą w niektórych przypadkach paradoksalnie zwiększać aktywność histaminy poprzez kompetycyjne blokowanie receptorów histaminowych, co może prowadzić do zwiększenia syntezowania histaminy.
Leki na choroby serca (np. nitrogliceryna) - Może również prowadzić do uwolnienia histaminy, co może zwiększać przepływ krwi i powodować bóle głowy.
Ważne jest, aby pacjenci i lekarze byli świadomi potencjalnego wpływu tych leków na poziomy histaminy, szczególnie u osób z istniejącą nietolerancją histaminy lub skłonnościami alergicznymi. Jeśli masz wrażliwość na histaminę lub nietolerancję histaminy, konieczne może być dostosowanie schematu leczenia oraz prowadzenie dziennika objawów.
Bardzo dużo działań leży tu po stronie pacjenta, ponieważ nikt lepiej nie oceni objawów i stopnia ich nasilenia niż ten, kto ich doświadcza.
Temat histaminy jest bardzo złożony, dlatego nie można tu liczyć na jedno rozwiązanie dla każdego, bo nie istnieje „magiczna pigułka” rozwiązująca przyczyny tego problemu.
Zachęcam do dalszego zgłębiania wiedzy na temat histaminy oraz innych czynników, które mogą wpływać na Wasze samopoczucie i zdrowie. Nie ignorujcie niewyjaśnionych objawów — indywidualna diagnostyka jest kluczowa, gdyż każdy organizm jest inny i może reagować w inny sposób na te same bodźce.
Zapraszam do dzielenia się swoimi doświadczeniami w komentarzach poniżej.
Wasze historie mogą być nieocenionym wsparciem dla innych czytelników szukających rozwiązań i zrozumienia swoich problemów zdrowotnych.
- Proszę o kulturalną i konstruktywną dyskusję w komentarzach. Zastrzegam sobie prawo do moderacji i niepublikowania komentarzy, które są wulgarne, obraźliwe, niezwiązane z tematem lub mogą być uznane za spam. Cenię sobie otwartość na różne perspektywy, ale zależy mi na utrzymaniu bezpiecznej i kulturalnej przestrzeni dla wszystkich użytkowników.
Źródła:
- https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/wartowiedziec/161009,histamina
- https://nietolerancjahistaminy.pl/enzym-dao/
- https://www.synevo.pl/diaminooksydaza-dao/
- https://krokdozdrowia.com/histamina-synteza-uwalnianie-i-funkcje/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4470164/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19764817/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/medgen/257873
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10917464/